Vestingstad ’s-Hertogenbosch

’s-Hertogenbosch is een vestingstad dat zie meteen zodra je in de binnenstad aankomt. Voor een belangrijk deel staan de muren nog fier overeind en is de binnenstad omringd door water. Ik neem je in dit artikel kort mee door de geschiedenis van de vestingstad ’s-Hertogenbosch en ook zal ik vertellen wat je nu nog van de vesting kan zien en bezoeken.

Geschiedenis van de vestingstad

Op een zandopeenhoping in de delta van de Aa en de Dommel is de stad ’s-Hertogenbosch gesticht. De naam ’s-Hertogenbosch komt van ‘des hertogen bosch’ het bos van hertog Hendrik I van Brabant. En in 1196 verleende deze hertog ’s-Hertogenbosch stadsrechten en handelsprivileges. Er werd een muur gebouwd om de welvarende stad te beschermen.

De ommuurde stad is drie keer vergroot. De eerste vergroting was ook meteen de grootste qua omvang. Tegen de vestingmuur werden zelfs huisjes gebouwd, deze noemen we muurhuisjes. In het midden van de veertiende eeuw groeide de stad uit zijn jasje en werden de muren verplaatst. De muurhuisjes werden weer afgebroken.

De vooruitgang stond niet stil, buskruit en de doorontwikkeling van wapens zorgde ervoor dat het vuurgeschut steeds krachtiger werd, de muren moesten versterkt worden. Dus werd in de 16^e eeuw het besluit genomen om de ommuring en omwalling om te vormen tot een bastion. Geld speelde wel een rol om dit te realiseren. Genoeg geld was op dat moment niet voorhanden. Gelukkig was ’s-Hertogenbosch door de ligging in het landschap voor een groot gedeelte omringd door water. Een gedeelte van het jaar stond een deel het hele gebied om ’s-Hertogenbosch onder water en was de stad alleen bereikbaar per boot of over twee smalle toegangswegen, lekker veilig dus. Begin 17^e eeuw was het benodigde geld bijeen gesprokkeld en konden de bastions gebouwd worden, deze werden op de meest strategische plaatsen neergezet.

De vestingwerken hadden als doel de stad ’s-Hertogenbosch te verdedigen, maar je kon op deze manier natuurlijk ook de stad controleren; beslissen wie wel of niet de stad mocht binnenkomen en tol heffen. In de loop van de jaren zijn de vestingwerken aangepast aan de eisen tijd en de noodzaak van de muren, denk aan de ontwikkeling van het kanon.

Toen Napoleon in 1810 Nederland bij Frankrijk voegde, was de vesting niet meer van betekenis en in 1874 kwam er officieel een eind aan de vesting ’s-Hertogenbosch. Als nieuw verdedigingsmiddel hadden we in Nederland de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De vestingen in Nederland konden dus worden afgebroken. In ’s-Hertogenbosch was het plan om alle muren af te breken en buiten de stadsgrens te bouwen, er zou ook meer ruimte komen voor industrie. ’s-Hertogenbosch had echter één probleem; het water. De stad liep regelmatig onder water en dus moesten de Bosschenaren als dat gebeurde met de roeiboot boodschappen doen en naar de Sint Jan voor de kerkdienst. De oplossing was voorhanden: ’s-Hertogenbosch ging polderen. Naast het polderen werd de wal verlaagd, deze kon natuurlijk vanwege het water niet helemaal afgebroken worden. Dit samen zorgde ervoor dat de stad droog bleef en kon er een begin worden gemaakt met het vergroten van de stad. Er werden gedeeltes van de vestingmuur afgebroken waarvoor nieuwe wijken in de plaats kwamen en de stad verder uit kon breiden.

De laatste jaren heeft ’s-Hertogenbosch zijn best gedaan om de wallen en bastions van de stad te restaureren. Als je de oude vestingmuur volgt maak je een mooi rondje om het centrum van ’s-Hertogenbosch, je loopt dan onder andere over de vestingmuur op de Hekellaan en de Zuidwal. Langs de Dommel kom je bij de Zuid-Willemsvaart uit waar jij jouw rondje afsluit. Onderweg kom je het volgende tegen.

Bastion Oranje

Bastion Oranje werd gebouwd in 1634 om tegenstand te bieden mochten de Spanjaarden de stad opnieuw willen veroveren. Je kan over het bastion lopen en dan heb je geweldig uitzicht op Het Bossche Broek, het gebied wat vroeger vaak onder water stond. Nu is het een natuurgebied waar je heerlijk kunt wandelen en fietsen en diverse vogels, fazanten en reeën tegenkomt.
Hier is ook het Bastionder dit is een informatiecentrum waar je een rondleiding kan volgen over de geschiedenis van de vestingwerken. Ook kan je in het Bastionder de Boze Griet bekijken en een gedeelte van de originele oude vestingmuur.

De Citadel

De eigenlijke naam van De Citadel is Fort Willem Maria. Dit was vroeger de plek waar de Bosschenaren in de gaten gehouden werden. Ze noemde het ook wel ‘de papenbril’. Ook heeft het dienst gedaan als gevangenis, kazerne en was er de militaire rechtbank. Toen Napoleon aan de macht was in Nederland zijn er op deze plek zelfs mensen geëxecuteerd. Nu zit hier het BHIC, het voormalig rijksarchief. Je kan hier rustig wandelen en de gebouwen en kanonnen die er staan bewonderen.

Vlak bij De Citadel vindt je Het Kruithuis, dit was vroeger, de naam zegt het al, de plek waar het buskruit werd opgeslagen. Bijzonder is dat dit het laatst nog bestaande Kruithuis is uit de Tachtigjarige oorlog. Een uniek plekje wat later onder andere gebruikt is als opslagruimte, leslokaal en repetitielokaal voor een orkest. Nu wordt het Kruithuis verbouwd en komt er het Vesting- en Watermuseum.

Wil je de vesting vanaf het water zien dan zijn er diverse opties om per boot de binnenstad en de ommuring van de stad met een gids te bezoeken. Bij alle rondleidingen krijg je een gids mee die jou alles kan vertellen over de vestingstad ’s-Hertogenbosch en al jouw vragen kan beantwoorden.

Wil je nog wat meer van de vestingstad beleven buiten het centrum van ’s-Hertogenbosch zou je kunnen gaan kijken bij:

Fort Orthen

Het fort moest de stad voor invallen uit het noorden verdedigen, heel veel actie heeft het fort echter nooit gezien. Het fort is gerestaureerd en nu werken er kunstenaars in hun atelier. En als je dan toch op de fiets ben kan je door natuurgebied De Heinis fietsen. Dit gebied ligt op en rond een dijk die in de 14^e eeuw werd opgeworpen om de stad tegen het water te beschermen.

Fort Crèvecoeur

Dit fort ligt bij de monding van de rivier De Dieze in de Maas. Dit fort heeft veel geweld gezien en is regelmatig van eigenaar verwisseld. De naam komt van de Spaanse commandant Hautepenne die hier sneuvelde. De Spanjaarden noemden dit Hartepijn, en in het frans is dit Crèvecoeur. Vanaf deze plek werd de scheepvaart gecontroleerd waarbij de handel ernstig werd belemmerd, dus dat kan ook een verwijzing zijn naar de naam Hartepijn. In 1944 bij de bevrijding van ’s-Hertogenbosch werd het fort zwaar beschadigd en in deze staat bevind het fort zich helaas nog steeds. Het fort zelf is niet te bezichtigen, de Genie gebruikt dit terrein om te oefenen, maar de plek en de fietstocht er naar toe is zeker de moeite waard.

De Pettelaarse Schans

Dit eiland met vijf punten ligt midden in de Zuiderplas in de wijk ’s-Hertogenbosch Zuid. Hier is veel gevochten en er stond een indrukwekkend fort. Dit werd door de Bosschenaren vernietigd om te zorgen dat de Fransen dit niet in handen kregen. Nu kan je hier wandelen en is het de locatie waar in ’s-Hertogenbosch de festivals te bezoeken zijn, bijvoorbeeld het Bevrijdingsfestival op 5 mei.

Is je interesse gewekt om in de mooie stad ’s-Hertogenbosch te (gaan) wonen, schakel onze makelaar in Den Bosch in!